کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام

عنوان کتاب «تاریخ تحلیلی صدر اسلام تبیین قرآن شناختی از حوادث تاریخی» است.  این کتاب توسط سید سعید روحانی و فاطمه جان احمدی نوشته شده و توسط دفتر نشر معارف در سال 1401 منتشر شده است. 

درباره کلیات کتاب:

کتاب حاضر با رویکردی قرآن‌شناختی به بررسی حوادث تاریخی صدر اسلام می‌پردازد. نویسندگان تلاش کرده‌اند تا در نقل و تحلیل وقایع، تا حد امکان از آیات قرآن بهره ببرند و بر این نکته تأکید دارند که قرآن با هدف هدایت بشر، از تاریخ به عنوان یکی از ابزارها استفاده کرده است.  یکی از امتیازات این کتاب، محور قرار دادن موضوع مباحث به جای صرفاً وقایع‌نگاری و توجه به زمان رویدادها است.  همچنین، در این کتاب بر روایاتی از تاریخ اسلام تأکید شده که مورد توافق شیعه و سنی است و از منابع تاریخی و تفسیری هر دو مکتب استفاده شده است. 

هدف اصلی این کتاب، هدایت بشر و تأمین سعادت انسان‌ها از طریق بازگویی تاریخ است. نویسندگان معتقدند که با مطالعه تاریخ و عبرت‌گیری از آن، می‌توان به سنت‌های الهی و قوانین حاکم بر جهان پی برد و زندگی سعادتمندانه‌ای را رقم زد. این کتاب برای استفاده در درس عمومی «گرایش تاریخ صدر اسلام» نوشته شده و سعی شده است که با قلمی روان و محتوایی آسان فهم، دورنمایی از حوادث و پدیده‌های صدر اسلام را ارائه دهد. 

فصل‌های کتاب:

کتاب در 16 درس (فصل) تنظیم شده است که به شرح زیر است: 

• درس یکم: مباحث مقدماتی (صفحه 18) 
  • واژه‌شناسی تاریخ 
  • تاریخ نقلی 
  • تاریخ تحلیلی 
  • فلسفه تاریخ 
  • اعتبار علم تاریخ در منابع اسلامی 
  • اهداف و ویژگی‌های تاریخ‌نگاری قرآن 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس دوم: محیط پیدایش اسلام (صفحه 22-9) 
  • شبه جزیره در آستانه ظهور اسلام 
  • وضعیت ایران در آستانه ظهور اسلام 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس سوم: از تولد تا بعثت حضرت محمد ﷺ (صفحه 36-23) 
  • مقدمه 
  • از تولد تا کفالت عبدالمطلب 
  • سرپرستی ابوطالب و فاطمه بنت اسد 
  • سفر اول به شام 
  • سفر دوم به شام و ازدواج با خدیجه 
  • سایر همسران رسول خدا و حکمت چند همسری ایشان 
  • پیمان جوانمردان 
  • بازسازی بنای کعبه 
  • پرورش علی بن ابی طالب در دامان پیامبر خاتم 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس چهارم: از بعثت رسول الله تا هجرت مسلمانان به حبشه (صفحه 54-37) 
  • مقدمه 
  • بعثت خاتم النبیین 
  • پیشگامان در ایمان 
  • مراحل سه گانه دعوت 
  • مخالفت با دعوت 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس پنجم: از مهاجرت مسلمانان به حبشه تا هجرت به یثرب (صفحه 66-55) 
  • هجرت مسلمانان به حبشه 
  • تحریم مسلمانان 
  • درگذشت حضرت خدیجه کبرا و ابوطالب 
  • سفر تبلیغی به طائف 
  • بازگشت به مکه 
  • اسراء و معراج 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس ششم: مهاجرت به یثرب (صفحه 76-67) 
  • مقدمه: زمینه های هجرت 
  • پیمان‌های ایمانی با مردم یثرب 
  • هجرت مسلمانان به یثرب 
  • هجرت رسول الله ﷺ 
  • تقدیم جان علی به ایمان در راه خدا 
  • ورود رسول الله به قبا و تأسیس مسجد 
  • ورود به یثرب 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس هفتم: تشکیل و تثبیت حکومت اسلامی (صفحه 88-77) 
  • مقدمه
  • تأسیس مسجد النبی 
  • تغییر در مبانی ارزشی یا پیوند برادری میان مهاجر و انصار 
  • پیمان نامه عمومی 
  • پیمان با سه قبیله یهودی 
  • آمادگی نظامی و جهاد در راه خدا 
  • مرزبندی اعتقادی با تغییر قبله 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس هشتم: جنگ افروزی مشرکان: کارزار بدر و احد (صفحه 102-89) 
  • مقدمه 
  • جنگ بدر 
  • جنگ احد 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس نهم: جنگ افروزی مشرکان از احزاب تا ابلاغ برائت (صفحه 116-103) 
  • جنگ احزاب (خندق) 
  • صلح حدیبیه یا پیروزی درخشان 
  • فتح مکه 
  • جنگ حنین و طائف 
  • برائت از مشرکان با حفظ وفای به پیمان‌ها 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس دهم: یهودیان در تراز قرآن (صفحه 126-117) 
  • مقدمه 
  • انگیزه‌ها و اهداف مخالفت یهودیان 
  • روش‌ها و شیوه‌های مخالفت یهودیان 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس یازدهم: مواجهه یهودیان با حکومت نبوی (صفحه 138-127) 
  • مقدمه 
  • برخورد مسالمت آمیز 
  • برخورد فکری و اعتقادی و جدال احسن 
  • برخوردهای نظامی 
  • فدک نمادی از معنای عظیم 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس دوازدهم: منافقان در تراز قرآن (صفحه 148-139) 
  • مقدمه 
  • اوصاف و ویژگی‌های منافقان 
  • اهداف و انگیزه‌های منافقان 
  • روش‌ها و شیوه‌های منافقان 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس سیزدهم: عملکرد منافقان در برابر حکومت نبوی (صفحه 162-149) 
  • مقدمه 
  • منافقان در جبهه احد 
  • جنگ بنی مصطلق 
  • افک آزمونی برای جامعه دین مدار 
  • جنگ احزاب میدان مانور منافقان 
  • جنگ تبوک کودتای خزنده 
  • مسجد ضرار نمادی از جنگ نرم 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس چهاردهم: مباهله، حجة الوداع و سپاه اسامه (صفحه 172-163) 
  • مباهله یا رویارویی با مسیحیت 
  • حجة الوداع و غدیرخم 
  • تجهیز سپاه اسامه 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس پانزدهم: رحلت رسول الله، سقیفه و استدلال علی درباره جانشینی (صفحه 182-173) 
  • نانوشته‌ای گویاتر از هر نوشته 
  • رحلت خاتم پیامبران 
  • سقیفه بنی ساعده 
  • استدلال امام علی درباره جانشینی خود در نهج البلاغه 
  • ارزشیابی پایان درس 
• درس شانزدهم: جهانی بودن اسلام و عوامل گسترش آن (صفحه 200-183) 
  • داعیه جهانی اسلام 
  • عوامل موفقیت و گسترش اسلام 
  • ارزشیابی پایان درس